Historia

Kościół parafialny św. Jakuba Apostoła w Piekielniku

Obecny kościół został zbudowany w latach 1878–1880 staraniem ówczesnego plebana księdza Jozefa Smolko. Środki na budowę czerpano z państwowego Funduszu Religijnego (oficjalnego patrona parafii), administrowanego przez rząd węgierski. Do 1880 r. w pobliżu stał znacznie mniejszy, starszy kościół murowany z drewnianą dzwonnicą, wystawiony w 1749 r. z fundacji chłopskiej, a rozebrany po oddaniu do użytku nowej świątyni.

Prezbiterium obecnego kościoła usytuowane jest w kierunku północnym, a portal główny – na południe. Położenie to wynika z ukształtowania dosyć wąskiego grzbietu nad wsią, na którym od początku zlokalizowano świątynię.

Jest to budowla jednonawowa z wyodrębnionym prezbiterium i wieżą-dzwonnicą nad kruchtą. Masywna, szeroka nawa ma trzy przęsła, zakryte sklepieniem krzyżowym na gurtach oraz kolebkowo sklepione przęsło chóru muzycznego. Chór oparty jest na dwóch kamiennych okrągłych słupach. Jednoprzęsłowe, nieznacznie węższe  prezbiterium, równej wysokości z nawą, posiada także sklepienie krzyżowe i jest zamknięte ścianą prostą. Nawę i prezbiterium kryje wspólny dach kalenicowy. Ściany nawy dzielą filary przyścienne, na które spływają gurty dzielące przęsła. Między filarami mieszczą się półkoliste wnęki wypełnione w górnej partii ścian półkoliście zamkniętymi oknami.   

Architektura bryły zewnętrznej kościoła (iglicowy hełm wieży, konstrukcja portalu, arkadkowy fryz podokapowy obiegający ściany), jak też opisana wyżej architektura wnętrza odwołują się wyraźnie do stylistyki neoromańskiej. Dotąd nie jest znany autor projektu z 1878 r., bez wątpienia ceniony architekt węgierski.   

Polichromia pochodzi z roku 1990, malowana jest przez braci: Jacka i Mieczysława Żubrowskich w stylu 2. poł. XIX wieku. Na sklepieniu widnieją  sceny: Zwiastowanie, Ucieczka do Egiptu, Zdjęcie z Krzyża, Koronacja NMP, Boże Narodzenie, Chrzest Chrystusa, Ukrzyżowanie, Wniebowstąpienie. Nad wejściem do zakrystii  – scena Przemienienia Pańskiego.   

Kościół posiada obecnie cztery ołtarze. W prezbiterium znajduje się ogromny, neobarokowy ołtarz główny (1882–1884). Elementy rzeźbiarskie tej nastawy (drobniejsze figury) zostały przeniesione z ołtarza głównego starego kościoła i reprezentują styl barokowy. Są to: scena Koronacji Marii przez Trójcę Świętą w glorii ołtarza, figurki św. królów Węgier Stefana i Władysława na gzymsie wieńczącym, figurki św. niewiast w osiach międzykolumnowych górnej kondygnacji  ołtarza oraz cztery rzeźby w dolnej kondygnacji – posągi świętych męczennic Katarzyny i Barbary po bokach obrazu tytulacyjnego i posągi Jana Chrzciciela i Apostoła Andrzeja między parami kolumn. Wszystkie te dzieła powstały w połowie  XVIII wieku. Z tego czasu pochodzi też pierwotny barokowy obraz patrona kościoła z dawnego ołtarza głównego, ukazujący św. Jakuba jako pielgrzyma na tle pejzażu górskiego, zawieszony obecnie na ścianie prezbiterium obok ołtarza.   

W latach 1882–1884 przy tęczy po prawej stronie wstawiono neoromański ołtarz, w którym obecnie znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Obraz ten flankują figury świętych patronów Polski Wojciecha i Stanisława. Po prawej stronie tego ołtarza przy bocznej ścianie stoi niewielki ołtarzyk z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Stanął tam w roku 2014 z fundacji parafian.    

Znacznie wyższą wartość artystyczną ma ołtarz przy tęczy po lewej stronie. Łączy elementy schyłkowego baroku i wczesnego klasycyzmu. Według inwentarza nabytków wyposażenia kościelnego, pisanego na bieżąco, corocznie przez plebana Mikołaja Zboję, powstał w 1794 r. z fundacji bogatego gospodarza, ówczesnego kuratora majątku parafialnego, Adama Oskwarka. W jego glorii promienistej znajduje się rzeźba Marii Wniebowziętej pośród aniołów. Obraz ołtarzowy flankują posągi św. Apolonii i Heleny. Sam obraz przedstawia ulubioną w XVIII w. „rodzinną” scenę w komnacie, ilustrującą lekcję czytania małej Marii pod nadzorem Jej matki św. Anny, czemu przygląda się z czułością ojciec, św. Joachim. Według wspomnianego inwentarza obraz ten fundowali zbiorowo parafianie, lecz większe kwoty wyłożyli chłopi Paweł Florek, Wojciech Nowak i Stanisław Reze…[nazwisko nieczytelne]. Ten przekaz plebański stoi jednak w sprzeczności z zachowanym na obrazie łacińskim napisem, który tę fundację przypisuje wyłącznie chłopu z Piekielnika Janowi starszemu Halczakowi.   

Godny uwagi jest też ołtarz boczny Matki Bożej z Lourdes, ustawiony przy lewej ścianie nawy. Nie należał do pierwotnego wyposażenia kościoła. Środkowa rzeźbiarska kompozycja groty z figurami Niepokalanej i św. Bernadety, pochodzi zapewne z końca XIX w. lub 1. połowy XX w., natomiast reszta retabulum – z epoki baroku. Ołtarz ten w nasadzie (górnej kondygnacji) zdobi piękny barokowy obraz Dobrego Pasterza, flankowany figurami zapewne ewangelistów Marka i Mateusza. W dolnej kondygnacji zachowały się barokowe posągi św. królów Węgier Stefana i Władysława. Warto też zwrócić uwagę na ładnie rzeźbione figurki Ewangelistów na koszu ambony. W prezbiterium stoi kamienna chrzcielnica z drewnianą polichromowaną pokrywą, ozdobioną rzeźbą Chrztu w Jordanie. W bocznej kruchcie znajduje się kamienna kropielnica z okrągłą misą, osadzoną na cylindrycznym trzonie i okrągłej stopie. Pochodzi ona z wyposażenia dawnego kościoła.

Po lewej stronie kruchty znajduje się ciasne pomieszczenie na rzucie kwadratu, ukryte w grubości murów fasady. Jest to zapewne dawna wolno stojąca kaplica Świętego Krzyża, wzniesiona na cmentarzu w 1841 r., na terenie, który objęła w 1878 r. budowa nowego kościoła. „Schowano” ją w nowej strukturze. Malarską dekorację ścian i ołtarzyk wykonano w stylu neoklasycyzmu. Poświęcono je tematowi Męki Pańskiej. Oratorium to pierwotnie mogło służyć liturgii żałobnej i wielkopostnej.                                                                                                                                

                                    .     

Chór muzyczny ozdobiono kasetonami, a na nich umieszczono postacie świętych. Instrument wybudował w 1973 roku Henryk Siedlar z Krakowa. Posiada 18 głosów. Traktura gry i rejestrów elektro-pneumatyczna, wiatrownice stożkowe. Prospekt organowy rozdzielony o niespotykanym wyglądzie – piszczałki pochylone. Południowa część – manuał drugi, północna – manuał pierwszy, za nim w głębi pedał. Miech i dmuchawa znajdują się w odizolowanym pomieszczeniu, w przedsionku chóru. Na chórze znajduje się obraz św. Jakuba Apostoła z XIX wieku, płaski, linearny, graficzny. To z pewnością robota prowincjonalna, zupełnie rysownicza.

Na wieży kościelnej wiszą trzy dzwony.

Totus Tuus – Jan Paweł II [1996 r.] – 260 kg, jest darem Wspólnoty Urbarialnej i parafian z Piekielnika; 

Św. Jakub Apostoł [1996 r.] – 420 kg, ufundowany przez parafian. Widnieje na nim napis: „Święty Jakubie, Patronie naszej Parafii, miej nas w swojej opiece!”;

Św. Józef [1922 r.] – 150 kg, ufundowany przez rodaków z USA. 

W sygnaturce (małej wieżyczce usytuowanej nad prezbiterium) wisi niewielki dzwon bez żadnych napisów, a jedynie z datą 1922.

W ażurowej dzwonnicy na cmentarzu znajduje się od 1997 roku stary pęknięty dzwon p.w. św. Jakuba Apostoła, największy ze wszystkich: 11-cetnarowy (660 kg), średnicy ponad metrowej. Widnieją na nim plakietki ukazujące św. Jakuba Apostoła (patrona kościoła) i św. Mikołaja (patrona plebana) oraz ornament okuciowo-roślinny. Został odlany w Kremnicy (mieście górniczym na Górnych Węgrzech, dziś w środkowej Słowacji) przez ludwisarza Samuela Palischa w 1802 roku za rządów plebana piekielnickiego Mikulaša Zboji.

Tadeusz  M.  Trajdos

Emerytowany profesor Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk

Ks. Zygmunt Hopciaś

proboszcz Parafii p.w. Św. Jakuba Apostoła w Piekielniku